Karadeniz’de Kaç Tane İl Var? Tek Bir Sayıya Sığmayacak Kadar Siyasi, Coğrafi ve Kültürel
Şunu peşin peşin söyleyeyim: “Karadeniz’de kaç tane il var?” sorusuna tek bir rakam söyleyip köşeye çekilmek, meseleyi basitleştirip tartışmayı öldürmek demek. Bu yazı, ezber bozan bir itirazdır. Çünkü mesele yalnızca harita üzerindeki çizgiler değil; coğrafi tanımların siyasal okuması, bölge kimliğinin sınırları ve eğitim sisteminin bize tek doğruymuş gibi sunduğu cevaplar. Hadi gelin, bu “masum” sorunun arkasındaki gri alanları birlikte didikleyelim.
Kısa cevaplar (tanıma göre):
- “Karadeniz Bölgesi” illeri: 18
- “Karadeniz’e kıyısı olan” Türkiye illeri (bölge ayrımı gözetmeden): 15
- “Karadeniz Bölgesi içindeki kıyı illeri” (yani bölgede olup sahili olanlar): 11
Tanım #1: “Karadeniz Bölgesi” Dersen 18 İl—Ama Hepsi Sahil mi?
Resmî bölge sınıflandırmasına göre Karadeniz Bölgesi; Batı, Orta ve Doğu Karadeniz olmak üzere üçe ayrılır ve toplam 18 il barındırır: Düzce, Bolu, Karabük, Zonguldak, Bartın, Kastamonu, Sinop, Samsun, Amasya, Çorum, Tokat, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin, Gümüşhane, Bayburt. Şimdi kritik soru: Bu 18’in hepsi sahil mi? Hayır. Bölgenin önemli bir kısmı içeride; yani “Karadenizli” kimliğiyle anılsa da denize kıyısı yok. O hâlde, “Karadeniz’de il sayısı 18’dir” ezberi, hangi gerçekliği anlatıyor: kültürel mi, idari mi, coğrafi mi?
İtiraz:
Bir bölgenin adı “Karadeniz” diye, iç kesimdeki illeri denizle ilişkilendirmek ne kadar sağlıklı? Bölge adlandırmaları tarihsel ve istatistiksel ihtiyaçlardan türemiş olabilir; peki ya günlük dildeki “Karadeniz’de” ifadesi, denize değen bir coğrafyayı çağrıştırmıyor mu?
Tanım #2: “Karadeniz’e Kıyısı Olan İller” Dersen 15—Ama Hangilerini Sayıyoruz?
“Kıyısı olan iller” diye sorarsan, tablo değişir. Batıdan doğuya Kırklareli, İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Zonguldak, Bartın, Kastamonu, Sinop, Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin deriz ve sayı 15 olur. Evet, şaşırma: İstanbul ve Kocaeli de Karadeniz’e bakar. Dahası Kırklareli’nin İğneada’sını ne yapacağız? “Marmara Bölgesi’ndeler; saymayalım” mı diyeceğiz? O zaman sorunun kendisi hatalı: “Karadeniz’de” mi diyorsun, “Karadeniz’e kıyısı olan” mı?
İtiraz:
İstanbul’u ve Kırklareli’ni dışarıda bırakmak, harita gerçekliğine aykırı. Sadece “bölge” diye ezberlediğimiz çizgiler yüzünden, denize uzanan kıyıları görmezden mi gelelim?
Tanım #3: “Karadeniz Bölgesi İçinde Kıyı İlleri” Dersen 11—İşte Hibrit Cevap
Bölge sınırı içinde kalıp, gerçekten denize değen illeri sorarsan sayı 11’e iner: Düzce, Zonguldak, Bartın, Kastamonu, Sinop, Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin. Bu yaklaşım bir denge kurar: Hem bölge kavramını korur, hem de kıyı gerçeğini inkâr etmez.
İtiraz:
“Bölge + kıyı” hibriti mantıklı görünüyor; ama bu kez de İstanbul ve Kırklareli gibi kıyı illerini yok saymış olmuyor muyuz? Tanımı kim yapıyor ve ne için yapıyor?
Karadeniz’de Kaç Tane İl Var? Sorunun Zayıf Noktaları
1) Belirsiz Soru Kökü: “Karadeniz’de” ifadesi hem bölgeyi hem de okyanus/coğrafi alanı çağrıştırıyor. Peki niyet hangisi? Bölge mi, deniz kıyısı mı?
2) Ezberin Konforu: Eğitim sistemi, tek sayılık cevap sever. Oysa coğrafya, siyasetin ve kültürün kesiştiği dinamik bir alan. Tek doğru konforu, tartışmayı öldürüyor.
3) Kimlik ve Harita Arasındaki Gerilim: “Karadenizlilik” sadece dalga sesinden ibaret değil; yaylada, ovada, iç hattın kentlerinde de bir kültür var. Kıyı odaklı cevaplar bu gerçeği eksiltir; bölge odaklı cevaplar ise denizle bağı zayıflatır.
Provokatif Sorular: Tartışmayı Açalım
- İstanbul’un Karadeniz kıyıları varken, “Karadeniz’deki iller” listesine girmemesi ne kadar tutarlı?
- Bir bölgenin adı, iç kesimdeki illeri “denizle” etiketlemeye yeter mi?
- Harita mı kimliği belirler, yoksa kimlik mi haritayı yeniden okutur?
- Turizm, çevre politikaları ve bölgesel kalkınma için hangi tanımı temel almalıyız: 18 mi, 15 mi, 11 mi?
- Sınırlar sabit, anlamlar akışkanken; tek sayılı cevaplar gerçeği hangi noktalarda saptırıyor?
Pratik Sonuçlar: Rakamın Politika ve Ekonomiyle İmtihanı
“Kaç il var” demek; ulaşım planından kıyı koruma yasalarına, afet yönetiminden kültürel miras politikasına kadar hangi alanı kapsıyoruz demektir. Kıyı illerini 15 sayarsan, Karadeniz’e dökülen sanayi atıklarının Marmara etiketine sığınıp görünmezleşmesini engellersin. 11 dersen, bölgesel hedefler daha net tanımlanır ama İstanbul gibi dev etkileri dışarıda bırakırsın. 18 dersen, kültürel ve idari kapsama oynarsın; deniz politikaları içinse aşırı geniş bir çerçeve çizersin.
Son Söz: Tek Sayı İsteyenler İçin Kötü Haberim Var
“Karadeniz’de kaç tane il var?” sorusunun dürüst cevabı, “nasıl tanımladığına bağlı”dır. Bölge dersen 18, kıyı dersen 15, bölge içindeki kıyı dersen 11. Bu çeşitlilik bir zaaf değil; tersine, düşünmeyi ve tartışmayı zenginleştiren bir güç. Peki sen hangi tanımı savunuyorsun ve neden? Eğitimde ezber mi, haritada gerçek mi, yoksa ikisinin üzerinde yeni bir çerçeve mi? Yorumlarda kendi rakamını ve kendi gerekçeni savun; çünkü coğrafya bir sayıdan fazlasıdır—hangi dünyayı görmek istediğimizin aynasıdır.